Polska Pokaż wszystkie »

Już na jesieni 2011 roku pojawiły się informacje, że Ministerstwo Spraw Zagranicznych chce przejąć część środków, którymi dysponuje Senat. Kwota 75 mln zł przeznaczona na realizację zadań opieki nad Polonią i Polakami mieszkającymi za granicami kraju stała się przedmiotem rozgrywki w projekcie budżetu, który trafił do Sejmu. 

(zdj. Andrzej Kentla)

Czyżby to sprawa była rozstrzygnięta. MSZ sygnalizowało takie rozwiązania w pismach do organizacji polonijnych i Biura Polonijnego w Senacie. Powstaje pytanie: czy podejmowana jest właściwa decyzja? W czyich rękach ostatecznie znajdą się pieniądze dla Polonii? Czy MZS kieruje się racjonalnymi przesłankami i przewiduje zrekompensować powstałe zamieszanie? A warto się zastanowić co to oznacza? Być może czas na nowe rozwiązania, ale na takie, które nie niszczą, a budują. Czy możemy mieć pewność, że tak będzie? Wiadomo, że po odzyskaniu niepodległości, już w okresie międzywojennym, Senat Rzeczypospolitej Polskiej przykładał ogromną wagę do problemu emigracji i spraw związanych z Polonią. Podejmowano różne działania, zmierzające do zintegrowania Polaków mieszkających poza krajem. Nawiązując do tej chlubnej tradycji, odrodzony w 1989 roku Senat III RP, w wyniku porozumienia różnych sił politycznych, ponownie objął patronat nad Polakami żyjącymi poza Polską. Z budżetu Kancelarii Senatu pochodzi znaczna część funduszy przeznaczonych na cele opieki nad Polonią i Polakami za granicą.

Utworzenie w 1990 r. Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”, w którym, oprócz marszałka Senatu I kadencji Andrzeja Stelmachowskiego, znalazło się wiele osób zaufania publicznego, w tym senatorów i dostojników kościelnych, umocniło nadzieje środowisk polonijnych na zmianę polityki państwa wobec polskiej diaspory na świecie i rozbudziło nadzieję wobec odradzających się demokratycznych instytucji w Polsce.

Ważnym zadaniem Senatu RP, a także współpracujących z nim organizacji pozarządowych, zajmujących się problemami Polaków za granicą (m. in. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”, Fundacja „Pomoc Polakom na Wschodzie”) jest upowszechnianie w kraju wiedzy o naszych rodakach na świecie, przybliżanie ich historycznego dorobku i obecnych, często znakomitych osiągnięć.

Politykę polonijną Senat realizuje poprzez działalność indywidualną marszałka Senatu i prace Prezydium Senatu oraz Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą. W przypadku wielu inicjatyw działania marszałka, prezydium i komisji wzajemnie się uzupełniają. Marszałek, jako najważniejszy reprezentant Senatu, jest jednocześnie głównym patronem honorowym oraz mecenasem wielu inicjatyw na rzecz Polonii i ważnych wydarzeń z udziałem Polaków z zagranicy.

Prezydium Senatu RP rozpatruje wnioski o przyznanie pomocy finansowej, zaopiniowane wcześniej przez Komisję Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą oraz Kancelarię Senatu. Do roku 1993 fundusze te były przeznaczone w całości na zadania państwowe wykonywane przez Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. Od 1994 r. Prezydium Senatu powierza zadania z tego zakresu również innym jednostkom spoza sektora finansów publicznych (głównie stowarzyszenia i fundacje).

Początkowo niemal całość środków przeznaczano na pomoc Polakom na Wschodzie. Senat RP ma znaczny udział w historycznym procesie odradzania się polskości na terenach państw powstałych w wyniku rozpadu ZSRR. W dużej mierze dzięki Senatowi w tamtejszych środowiskach polskich dynamicznie, choć nie bez problemów, rozwijają się oświata i kultura, ożywiły się bezpośrednie kontakty Polaków ze Wschodu z macierzą, w tym szczególnie dzieci i młodzieży z polskich rodzin, powstało wiele tytułów prasy polskiej, redakcji programów radiowych i telewizyjnych. Obecnie można uznać, że podstawowe potrzeby środowisk polskich na Wschodzie są systematycznie zaspokajane.

Środki finansowe przyznawane przez Prezydium Senatu służą teraz przede wszystkim pobudzaniu i wspieraniu własnych inicjatyw środowisk polskich na Wschodzie, tradycyjnie w sferze oświaty i kultury, a także w dziedzinie rozwoju małej przedsiębiorczości, doskonalenia zawodowego, rolnictwa, samorządności oraz upowszechniania wiedzy o obowiązujących uregulowaniach prawa międzynarodowego, dotyczących standardów ochrony praw mniejszości narodowych i etnicznych.

Znaczna część środków z budżetu Kancelarii Senatu jest przeznaczana na budowę i remonty szkół polskich poza granicami, domów kultury polskiej oraz siedzib organizacji polskich, głównie w krajach b. ZSRR i Europy Środkowowschodniej.

Współpraca ze środowiskami polonijnymi z krajów zachodnich ma odmienny charakter niż ta Polakami na Wschodzie. Polonia zachodnia funkcjonuje od dziesięcioleci w państwach o ugruntowanym systemie demokratycznym, dzięki czemu środowiska polonijne mogły się tam swobodnie organizować i w konsekwencji zdobywać doświadczenie w działalności politycznej, społecznej, kulturalnej itp. Rodacy żyjący na Zachodzie oczekują przede wszystkim, że Polska wesprze ich działania i inicjatywy podejmowane wobec władz krajów osiedlenia, i skutecznie wspierają tendencje integracyjne Polonii – obecnie dotyczy to głównie Europy i Ameryki Południowej. Potrafią także doskonale organizować lobbing na rzecz osiągania najważniejszych celów polskiej polityki zagranicznej. Środowiska polonijne oczekują też pomocy w dokumentowaniu dorobku intelektualnego i w działaniach służących ochronie dziedzictwa materialnego pokoleń wychodźstwa poza granicami. Coraz trudniejsza sytuacja wielu z nich sprawia, że do Kancelarii Senatu częściej wpływają prośby np. o pomoc przy utrzymaniu lub remoncie polonijnych placówek kulturalno–oświatowych.

Senat RP, w tym Komisja Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą, dba o utrzymanie więzi z krajem Polaków i osób polskiego pochodzenia zamieszkałych za granicą oraz interesuje się ich sytuacją prawną. Inicjuje i koordynuje współpracę środowisk polonijnych i polskich na Wschodzie, a także dba o ochronę dziedzictwa polskiej kultury, tradycji i obyczajów za granicą.

Komisja opiniuje dla Prezydium Senatu plan i wykonanie zadań zlecanych przez prezydium w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą. Specyfika pracy komisji wymaga bezpośredniego kontaktu z przedstawicielami środowisk polonijnych i polskich na Wschodzie. Częste wizyty przedstawicieli organizacji polonijnych są doskonałą okazją do zapoznania się z aktualną sytuacją w środowiskach, które reprezentują, z ich problemami i potrzebami. Kontakty z komisją stały się nieodłącznym elementem wizyt przedstawicieli Polonii i Polaków z zagranicy w naszym kraju.

Istotnym przełomem w polityce Polski wobec Polaków żyjących za granicą były inicjatywy legislacyjne podjęte przez Senat IV kadencji. Dwie z nich – dotycząca umożliwienia udziału Polakom zamieszkałym poza Polską w II turze wyborów prezydenckich oraz odnosząca się do repatriacji – zostały zaakceptowane przez Sejm oraz prezydenta RP i weszły w życie. Proces legislacyjny ustaw: o obywatelstwie polskim, o Karcie Polaka i o ustanowieniu 2 maja Dniem Polonii i Polaków za granicą nie został wówczas zakończony, ponieważ upłynęła kadencja Sejmu i Senatu.

Senat V kadencji powrócił do inicjatywy ustanowienia 2 maja Dniem Polonii i Polaków za Granicą, przesyłając do Sejmu projekt stosownej ustawy (uchwalona 20 marca 2002 r.). W ten uroczysty sposób zaznaczono jedność wszystkich Polaków, mieszkających w kraju i żyjących poza nim. U podstaw inicjatywy senackiej legło przekonanie o potrzebie zachowania łączności z rodakami, którzy żyjąc poza granicami Polski, stanowią blisko 1/3 narodu polskiego. Została ona podjęta także jako wyraz uznania państwa polskiego dla dorobku i wybitnych osiągnięć wychodźstwa w krajach osiedlenia, wyraz hołdu należnego za wkład w odzyskanie przez Polskę niepodległości oraz wdzięczności za pomoc, z jaką nasi rodacy ze świata spieszyli i spieszą nadal w najtrudniejszych dla Polski okresach. Ustawa nawiązuje do przedwojennej tradycji obchodzenia Dnia Opieki nad Rodakami na Obczyźnie i jest wypełnieniem jednej z uchwał podjętych przez II Zjazd Polonii i Polaków z Zagranicy. W ten sposób Senat V kadencji dokończył pracę rozpoczętą przez poprzedników.

W czasie VI kadencji Senatu weszła w życie ustawa o Karcie Polaka, wprowadzająca ułatwienia i przywileje dla naszych rodaków zamieszkałych na Wschodzie, m. in. pozwolenie na wielokrotne przekraczanie granicy, refundację kosztów wizy oraz dostęp do polskiej edukacji.

Senat RP podejmuje starania, aby nadać nowy wymiar kontaktom Polski z polską diasporą w świecie. Poświęcono temu m. in. dwa posiedzenia plenarne Senatu (1997 i 2002 r.), w całości dotyczące problemów Polonii i Polaków za granicą. W debatach tych uczestniczyli nie tylko parlamentarzyści i przedstawiciele instytucji zajmujących się Polonią, ale także reprezentanci środowisk polonijnych i polskich ze świata oraz organizacji pozarządowych.

Pomysł odbycia debat narodził się z potrzeby wspólnej refleksji nad sformułowaniem priorytetów w pracy organów Senatu na rzecz Polonii i Polaków za granicą. Wolą Izby było również, aby zaczęły być realizowane postulaty zgłaszane w czasie I i II Zjazdu Polonii i Polaków z Zagranicy. Obie debaty śledziły uważnie nie tylko media krajowe. Odbiły się one szerokim echem także w mediach polonijnych na świecie, spotykając się z żywym zainteresowaniem odbiorców i życzliwymi komentarzami.

Jednym z efektów debaty z 2002 r. była decyzja o powołaniu Polonijnej Rady Konsultacyjnej przy Marszałku Senatu, składającej się z przedstawicieli największych organizacji polonijnych wszystkich kontynentów. Postępujące procesy konsolidacji środowisk polonijnych i polskich ze Wschodu, których wyrazem jest powstanie i działalność organizacji polonijnych o zasięgu kontynentalnym (Kongres Polonii Amerykańskiej, Unia Stowarzyszeń i Organizacji Polskich w Ameryce Łacińskiej, Rada Naczelna Polonii Australijskiej, Europejska Rada Wspólnot Polonijnych) i światowym (Rada Polonii Świata), sprawiają, że dzięki tej decyzji głos tych środowisk w kraju będzie lepiej słyszalny. Zadaniem Polonijnej Rady Konsultacyjnej jest wyrażanie opinii w sprawach istotnych dla Polonii i Polaków za granicą oraz na temat projektów aktów normatywnych dotyczących tych środowisk. Stanowisko Rady Prezydium Senatu uwzględnia przy corocznym ustalaniu priorytetów finansowania zadań zleconych, a w odniesieniu do kadencji parlamentarnej – kierunków działania w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą. Kadencja Rady pokrywa się z kadencją Senatu.

W ciągu 9 lat reprezentacja polskiej diaspory zmieniała się w zależności od pojawiających się problemów, z jakimi musiały się borykać środowiska polonijne i polskie w kraju zamieszkania, a co za tym idzie − instytucje i organizacje w Polsce, prowadzące działalność w tym zakresie. Dotychczas w składzie Rady znaleźli się przedstawiciele organizacji polonijnych i polskich z Europy, Azji, Afryki, Australii i Nowej Zelandii oraz obu Ameryk.

Obecnie po wyborach Sejm i Senat VIII kadencji ogarnia polonijny zamęt. W polskich mediach pojawiają się niepokojące informacje. Otóż resort spraw zagranicznych twierdzi, że dotychczasowe rozwiązanie jest niezgodne z konstytucją, a Senat, poprzez dysponowanie pieniędzmi, przejmuje kompetencje władzy wykonawczej. Ponadto min. Radosław Sikorski uważa, że politykę polonijną trzeba wpisać w politykę zagraniczną, a polska służba konsularna musi w większym zakresie zajmować się Polakami, co mają umożliwić środki przejęte z Senatu.

Należy zauważyć, że wcześniej nie były zgłaszane podobne wątpliwości konstytucyjne ze strony rządu, a niektóre podmioty, dysponujące znaczą częścią senackich środków – jak choćby Fundacja Pomoc Polakom na Wschodzie – w swoich statutach mają wpisany obowiązek konsultacji w wydatkowaniu środków z MSZ. W tej kwestii także nie było dotąd skarg ze strony rządu.

Co o pomyśle MZS sądzi sama Polonia? Rada Prezesów Europejskiej Unii Wspólnot Polonijnych, która skupia 41 najpoważniejszych organizacji polonijnych ze świata, wydała specjalne oświadczenie, w którym wyraziła zaniepokojenie zapowiedzią zmian w systemie finansowania działalności organizacji polonijnych.

W styczniu 2012 roku sprawa zaognia się na tyle, że uwidacznia się nieprecyzyjność opracowania tematu, jakże ważnego dla środowisk polonijnych i krajowych organizacji społecznych współpracujących z Polakami poza granicami. Wszyscy jesteśmy zaniepokojeni brakiem stabilności programów dotyczących przyszłości sprawy Polaków poza granicami. Magazyn „Polonia” w Chicago wraz Polonią całego świata przygląda się rozwojowi sytuacji. Ta sprawa dotyczy nas wszystkich. Specjalnie dla Polaków pozostających poza granicami przygotowaliśmy relację z wydarzeń w Polsce. Udaliśmy się 18 stycznia 2012 roku na Posiedzenie Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą Senatu

W trakcie posiedzenia członkowie komisji zapoznali się z informacją o sytuacji finansowej TVP Polonia oraz o letniej ramówce i kierunkach działań programowych TVP Polonia w 2012 roku. Oba zagadnienia prezentował Łukasz Kardas, dyrektor TVP Polonia wraz ze współpracownikiem. Obecny był również przedstawiciel Departamentu Polonii MSZ.

Zmiany w TVP Polonia to przede wszystkim nowa oferta. Program „Polska24”zastąpi „Polonia24”– cykl o stałej porze realizowany od poniedziałku do soboty. Z kolei programy „Tygodnik.pl” oraz „Nasze informacje” z portali internetowych Polonii i Polaków poza granicami gromadzić będą informacje publikowane wcześniej w mediach polonijnych.

TVP Polonia chce promować nowe tematy. Dlatego też pracownicy TVP Polonia poszukują korespondentów, którzy przesyłać będą relacje rodaków z miejsc, gdzie żyją, pracują, tworzą lub uczą się. Widoczny jest zwrot ku dziennikarstwu społecznościowemu – w nurt publicystyczny kierownictwo zamierza włączyć, poprzez publicystykę codzienną, problematykę życia naszych rodaków poza granicami. Dyrektor TVP Polonia uważa, że nowe kierunki pozwolą zintegrować środowiska polonijne i polskie poza granicami. Telewizja zamierza realizować misję publiczną poprzez promowanie twórczości polonijnej, medialne wsparcie projektów kulturalnych w kraju i za granicą, adresowanych do przedstawicieli polskiej diaspory. W rozmowie dyrektor Łukasz Kardas podkreślał potencjał i synergię tych środowisk.

Wyraził nadzieję, że rodacy za naszą wschodnią granicą, mimo trudności technicznych, znajdą należne miejsce dla prezentacji swoich problemów w nowym nurcie informacyjnym i publicystycznym TVP Polonia.

Dyskusję senatorów w trakcie tego posiedzenia ożywiła pogłębiona merytorycznie informacja szefa Kancelarii Senatu, pani minister Ewy Polkowskiej, o dotychczasowym przebiegu prac parlamentu nad ustawą budżetową na rok 2012 w części 03, dotyczącej Kancelarii Senatu, w zakresie rozdziału 75 195 – Opieka nad Polonią i Polakami za granicą i przyjęta przez Komisję Finansów Publicznych poprawka do ustawy budżetowej na rok 2012, pozbawiająca Senat Rzeczypospolitej Polskiej narzędzi sprawowania tej opieki, w postaci zdecydowanej większości środków budżetowych. Już od 2012 roku mają się one znaleźć w dyspozycji ministra spraw zagranicznych i podległego mu resortu. Komentując na gorąco po posiedzeniu komisji tę ważką dla blisko 17-milionowej rzeszy naszych rodaków poza granicami sprawę, senator Łukasz Abgarowicz, przewodniczący temu posiedzeniu komisji pod nieobecność senatora Andrzeja Persona, stwierdził jednoznacznie, że członkowie Izby realizującej tę historyczną i odpowiedzialną misję od początku jej istnienia, czyli od 22 lat, są otwarci na zmiany. Jednak nie na zmiany niepewne i takie, które nie przyniosą pozytywnego skutku dla spraw Polonii i Polaków za granicą. Stwierdził, że w zmieniającej się sytuacji po wejściu Polski do UE i   wyruszeniu milionów Polaków w poszukiwaniu lepszej pracy, Senat nie jest w stanie wypełniać skutecznie zadań związanych z opieką nad nimi. Większość zadań musi przejąć rząd. Ich realizacja wymaga wzmocnienia konsulatów, które muszą mieć środki na działania także w trybie interwencyjnym. Trzeba zbudować system edukacyjny dla dzieci migrantów. Zdaniem senatora narzędzia do realizacji tych celów ma MSZ i MEN. Jednak przekazanie zadań powinno się odbyć stopniowo, część w roku bieżącym, część od roku2013, aczęść zadań powinno zostać w Senacie. Do czerwca br. będzie czas, by dopracować nowy model współpracy i powiadomić wszystkie środowiska polonijne i polskie w świecie o tym, jak będzie realizowany od następnego roku tak, by opracowane wnioski trafiały we właściwe miejsce. Trzeba zachować ciągłość relacji podtrzymywanych przez liczne krajowe organizacje pozarządowe, świadczące dotychczas tę pomoc Polakom za granicą, nie uronić nic z ważnego procesu budowy społeczeństwa obywatelskiego i więzi między środowiskami Polaków w Polsce i za granicą. Gwałtowna zmiana w chwili, gdy wszystkie wnioski na bieżący rok są złożone w Senacie i wymagają pilnego rozpatrzenia, może ten proces zaburzyć i mimo, że proponowana zmiana w perspektywie będzie korzystna, doraźnie doprowadzi do poważnych perturbacji.

Senator Łukasz Abgarowicz, pełniący funkcję wiceprzewodniczącego senackiej Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą dostrzega nie tylko potrzebę reformy  modelu opieki nad Polakami na obczyźnie, ale też jego rozwoju i wzmocnienia. Zauważył, że obecne środki są zdecydowanie zbyt małe w stosunku do potrzeb środowisk polonijnych i polskich za granicą. Dostrzega także konieczność działania w odpowiedniej formule, ale nie  tylko na zasadzie poprawki. Senatorowie, pozostając otwarci na zmiany, opowiadają się za ustaleniem stabilnej polityki wobec Polonii i Polakami za granicą, łączącej działania Senatu i odpowiednich merytorycznie resortów z ustawowo koordynującą w stosunku do nich rolą MSZ.

Zadania Senatu to przede wszystkim budowa więzi emocjonalnej i sentymentalnej naszych rodaków z Ojczyzną, to dalsza budowa społeczeństwa obywatelskiego. Senator wspominał o tym, że Senat, pozostawiony sam z poważnymi zadaniami należącymi do państwa, jak edukacja czy remont szkół, nie będzie mógł realizować ich skutecznie bez wsparcia innych ministerstw.

Zaznaczył konieczność powiadomienia o zaistniałych zmianach środowisk polonijnych i polskich w świecie oraz przeprowadzenia odpowiednich, szerokich konsultacji społecznych, zarówno w kraju, jak i za granicą. Należy sformułować odpowiednią politykę, uwzględniającą zmiany, jakie zachodzą w tym obszarze zagadnień we współczesnym świecie. W tym celu za konieczne uważa wspólne działanie polityków wszystkich opcji.

Dlatego też postuluje kompromis i konieczność szerszej dyskusji z wypracowaniem zasad polityki polonijnej na 2013 r. Należy zachować ciągłość polityki i rozpocząć dyskusję celem wypracowania właściwych rozwiązań. Obecnie ponad sto organizacji społecznych realizujących programy związane z Polonia pozostanie w zawieszeniu.

Senator Abgarowicz oraz obecny na obradach członek komisji, senator Marek Konopka, wyrazili zaniepokojenie tempem wynarodowiania Polaków np. na Ukrainie, dostrzegając konieczność pilnych prac nad sprawą przywracania języka, rozwiązaniem problemów związanych z realizacją ustawy o Karcie Polaka oraz e-learningu, poszerzającym możliwości edukacyjne młodego pokolenia. Obaj senatorowie zwrócili uwagę na mnogość tematów związanych z życiem polskiej diaspory w świecie, które wymagają ciągłej uwagi i wsparcia: spuścizna materialna i kulturowa emigracji i Polonii, zadania związane z zabezpieczeniem pamiątek narodowych, archiwaliów, mnogość projektów inwestycyjnych, temat polskich nekropolii oraz konstrukcji programu odnoszącego się do nowej emigracji młodych Polaków. Te palące i niezwykle trudne problemy winny być rozwiązywane z rozwagą i spokojem. Nie służą temu ani spory kompetencyjne, ani tym bardziej pośpiech.

Czekamy na kolejne rozwiązania, przyglądając się wydarzeniom. Ważna jest też opinia całej Polonii, dlatego czekamy na listy do redakcji i komentarze.

Korespondencja Zofii Wojciechowskiej z sal Senatu RP
dla Magazynu Polonia i Radia Wnet