Wielka trójka drogocennych kamieni
Człowiek od niepamiętnych czasów fascynował się klejnotami. Były ozdobami, towarem wymiennym, inwestycją, czasami lekarstwem. Ze względu na ich niezwykły blask i rzadkość występowania początkowo sądzono, że są dziełem bogów lub sił magicznych.
Mimo że dziś znamy mechanizmy powstania drogocennych kamieni, a nawet potrafimy je sztucznie wytwarzać, nadal otacza je aura tajemniczości i nadal cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem możnych tego świata, inwestorów, kolekcjonerów i złodziei. Aby usystematyzować mnogość kamieni występujących w przyrodzie, stworzono szereg klasyfikacji. Wśród nich dwie, najbardziej znane: podział na kamienie szlachetne i półszlachetne oraz na nieorganiczne i organiczne.
Spośród trzech tysięcy minerałów obecnych w przyrodzie, jedynie pięćdziesiąt możemy zaliczyć do kamieni szlachetnych. Jakie kryteria muszą spełniać kamienie, aby znaleźć się w tej elitarnej grupie? Przede wszystkim muszą mieć piękny wygląd – barwę i połysk. Te najwyżej cenione mają z reguły wysoką przezroczystość i dużą twardość; wiele z nich wykazuje znaczną odporność na czynniki chemiczne. Ponadto, co nie mniej istotne, nie mogą występować powszechnie – ich rzadkość podnosi, bowiem wartość i cenę. Wśród kamieni szlachetnych największym uznaniem, zasłużenie, cieszy się diament. Jest najtwardszym kamieniem, umiejętnie oszlifowany lśni, pokazując swoje piękno i głębię. Zaraz za diamentem plasuje się „wielka trójka”, czyli szafir, rubin i szmaragd. Są to klejnoty rzadkie, a przez to bardzo cenione w jubilerstwie. Do kamieni szlachetnych niektórzy zaliczają też szlachetne odmiany opalu i perłę. Pozostałe kamienie wykorzystywane przez złotników to kamienie półszlachetne. Charakteryzują się nieco mniejszą twardością. Częściej też występują w przyrodzie, przez co ich cena rynkowa jest znacznie niższa. Do tej kategorii zalicza się zwykle ametyst, granat, topaz, onyks, turkus czy bursztyn. Drugą klasyfikacją minerałów jest podział na kamienie organiczne i nieorganiczne. Kamienie nieorganiczne powstały z przyrody nieożywionej. Zwykle znajdują się w skałach ukrytych w głębi ziemi, choć czasem, przy dużym szczęściu, można je także znaleźć na powierzchni. Kamienie organiczne są produktem roślin lub zwierząt. Należy do nich powstały z żywicy bursztyn oraz perła i koral wytworzone przez zwierzęta.
Szafir
Klejnotem cenionym nie mniej, niż diament jest niebieska odmiana korundu, czyli szafir. Jest on kamieniem bardzo rzadko występującym w przyrodzie, drugim po diamencie pod względem twardości. Szafir ma najczęściej barwę niebieską – od leciutko błękitnej po mocno granatową, ale występuje też we wszystkich innych kolorach tęczy (za wyjątkiem czerwieni). Mogą być więc szafiry białe, przezroczyste, pomarańczowoczerwone, fioletowe, zielone, a nawet czarne. Najcenniejszymi i najbardziej poszukiwanymi są kamienie w kolorze chabru, pochodzące z Kaszmiru, Birmy czy Tajlandii. Szafiry wydobywa się także w Australii (gdzie znajdują się przepiękne szafiry żółte i zielone), w Sri Lance (gdzie największe okazy osiągają do 20 kg, jednak ze względu na niską jakość nie mają wartości jubilerskiej), Kambodży czy Tanzanii. Szafiry występują także w Polsce. Na Dolnym Śląsku można znaleźć białe lub przezroczyste kamienie.
Ze względu na piękny blask i niezwykłą głębię koloru, szafirowi dawniej przypisywano niezwykłe właściwości. Miał uspokajać i wyciszać. Stosowano go przy ukąszeniu węża, był antidotum na truciznę. Ponadto miał leczyć gorączkę, malarię, choroby skóry, oczyszczał umysł, poprawiał wzrok, a także zapobiegał nadmiernemu poceniu się. Dziś szafir jest poszukiwanym i wysoko cenionym kamieniem jubilerskim. Klejnot ten jest przypisany osobom urodzonym we wrześniu. Niebieski odcień szafiru jest przeznaczony na piętnastą rocznicę ślubu.
Największe znalezione do tej pory okazy szafirów, to znaleziony w Australii szafir żółty, o wadze ponad 200ct i kamień nazwany „Gwiazdą Indii”, o masie 536ct. Obok nich, do tych najcenniejszych zalicza się dwa kamienie zdobiące koronę brytyjską – „Gwiazdę Edwarda” i „Stuart”.
Rubin
Rubin jest czerwoną odmianą korundu. Podobnie jak szafir, rubin jest kamieniem bardzo twardym. Występuje we wszelkich odcieniach barwy czerwonej. Najdroższe i najbardziej poszukiwane są klejnoty o barwie czerwonej z delikatnym odcieniem niebieskim, tzw. „odcień krwi gołębiej”. Takie właśnie, najwyższej jakości kamienie wydobywa się w Birmie. Rubiny występują także w Sri Lance, Tajlandii, Pakistanie, Tanzanii i Australii. Krwistoczerwona barwa kamienia sprawiła, że jest on symbolem głębokiej miłości, siły i walki. W przeszłości wierzono, że noszenie rubinów pozwala zachować zdrowie fizyczne i psychiczne. Klejnoty te miały być pomocne przy odpędzaniu smutków, chronić od plag i nieszczęść. Ponadto rubiny miały powstrzymywać krwotoki i leczyć stany zapalne.
Dziś rubiny są jednymi z najcenniejszych kamieni stosowanych w jubilerstwie. Duże, wysokiej jakości okazy są niezwykle rzadkie, ich cena może przewyższać cenę diamentów. Kamień jest przypisany osobom urodzonym w lipcu oraz małżonkom obchodzącym czterdziestą rocznicę ślubu. Do największych i najbardziej znanych rubinów należą: „Rosser Reevers” o wadze 138ct i „Gwiazda Północy”, która waży 116ct.
Szmaragd
Piękno i niepowtarzalność szmaragdów dostrzegli już starożytni. Najstarsze kopalnie tego kamienia odkryto w starożytnym Egipcie, z nich ponoć czerpała swoje klejnoty sama Kleopatra. Szmaragdy przybierają odcienie żółto-zielone i niebiesko-zielone. Oczywiście najcenniejsze szmaragdy to, te o pięknej, głębokiej, zielonej barwie. Zmętnienia występujące w tym kamieniu, jeżeli nie są zbyt liczne, nie są uznawane za wadę, często pomagają wręcz w ocenie autentyczności klejnotu. Czyste, przezroczyste szmaragdy trafiają się niezwykle rzadko, często więc duży, ciemnozielony szmaragd najwyższej jakości przewyższa wartością diament.
Obecnie najwyższej jakości szmaragdy wydobywa się w Kolumbii, inne złoża znajdują się w Brazylii, Zimbabwe, Zambii i Rosji. W Polsce szmaragdy występują na Dolnym Śląsku, jednak nie mają wartości jubilerskiej. Klejnoty te, ze względu na swoją barwę, od dawna były stosowane przy leczeniu chorób oczu. Przypisywano im właściwości kojące, łagodzące podrażnienia i uspokajające. Ponadto, szmaragd miał chronić kobiety w ciąży i zapewniać łatwy poród. Szmaragd jest przypisany osobom urodzonym w maju, jest też przyporządkowany dwudziestej i czterdziestej piątej rocznicy ślubu.
Także wśród szmaragdów jest parę okazów, które zapierają dech w piersiach nie tylko rozmiarami, ale i wartością. Największy szmaragd, o zawrotnej wartości jubilerskiej, wydobyto w Kolumbii – miał ponad 7000ct, ogromny okaz znaleziono także w Rosji – miał ponad 1400ct.
Kamienie szlachetne powstały wiele milionów lat temu z magmy, wydostającej się na powierzchnię ziemi. Niezwykłe warunki panujące we wnętrzu ziemi a także na jej powierzchni, sprawiły, że powstały niezwykłe, wspaniałe kamienie. Człowiek od razu docenił ich wartość –blask, barwę, wytrzymałość. Pomimo że obecnie umiemy wytwarzać syntetyczne odpowiedniki najpiękniejszych kamieni szlachetnych, w dalszym ciągu to te naturalne, niedoścignione skarby, które podarowała nam natura, rozpalają wyobraźnię i pobudzają żądze ludzi na całym świecie.
*Niniejszy artykuł powstał w oparciu o Raymond J.L. Walters, „Drogocenne kamienie”, Warszawa 1999
