Sprawiedliwi wśród narodów świata
W dniu 25 lipca 2012 r. staraniem Polskiego Konsulatu w Chicago oraz Northeastern Ilinnois University na terenie uniwersyteckiego kampusu w Chicago została otwarta wystawa „Sprawiedliwi wśród Narodów Świata”.
Wystawa, przygotowana i sponsorowana przez Instytut Pamięci Narodowej, przedstawia tragiczne historie polskich rodzin i ukrywanych przez nich Żydów z terenów dzisiejszego województwa małopolskiego i podkarpackiego. Ekspozycja, wzbogacona o zestawy wybranych zdjęć, pokazała studentom uniwersytetu zupełnie nieznane, bohaterskie historie polskich rodzin. Wyjaśniła nieznaną w USA historię Polski z okresu drugiej wojny światowej, szczególnie ważną po kontrowersyjnej wypowiedzi prezydenta Obamy dotyczącej tzw. „polskich obozów koncentracyjnych” czy po publikacji książki Tomasza Grossa pt. „Sąsiedzi”.
To było prawdziwe wyzwanie w czasach okupacji, udzielić pomocy rodzinie żydowskiej – powiedział honorowy gość wystawy, Michael H. Traison, prawnik, Amerykanin żydowskiego pochodzenia. W trakcie swego wystąpienia przypomniał treść zarządzenia niemieckiego, zapowiadającego karę śmierci dla każdego Polaka za udzielenie jakiejkolwiek pomocy Żydowi.
Według szacunków historyków z IPN w ratowaniu Żydów w czasie okupacji hitlerowskiej uczestniczyło około 1 miliona Polaków. Kilkanaście tysięcy Polaków zostało w bestialski sposób zamordowanych przez oddziały niemieckie za ukrywanie osób żydowskiej narodowości. Głównym motywem takiej heroicznej postawy było ewangeliczne wezwanie do miłości bliźniego, które podjęła także rodzina Ulmów.
Historia rodziny Ulmów przez wiele lat nie była znana, mimo że zachowała się obfita dokumentacja z czasów wojny dotycząca tej zbrodni. 24 marca 1944 r. nad ranem żandarmeria niemiecka pod przywództwem Josepha Kokotta otoczyła dom Ulmów w Markowej i rozstrzelała najpierw ośmioro Żydów, a później Józefa i będącą w ciąży Wiktorię Ulmów oraz szóstkę ich dzieci. Ulmowie stali się symbolem tych wszystkich rodzin, które w czasie wojny, ryzykując życiem, ukrywały Żydów.
Oto inna historia polskiej rodziny przedstawionej na wystawie. Od jesieni 1942 r. Adam i Bronisława Kowalscy z Ciepielowa ukrywali swoich sąsiadów – Elkę Cukier i Bereka Pinechesa. 6 grudnia 1942 r. o świcie oddział niemieckiej żandarmerii otoczył dom Kowalskich, a także domy innych rodzin podejrzanych o udzielenie pomocy Żydom – Obuchiewiczów, Kosiorów i Skoczylasów. Tego dnia spalono żywcem 34 osoby, wśród nich Adama i Bronisławę Kowalskich wraz z pięciorgiem ich dzieci.
Na wystawie przypomniano również o pomocy, jakiej udzieliły siostry zakonne i księża katoliccy. Znana jest historia biskupa Albina Małysiaka, który w czasie wojny ukrywał pięcioro Żydów. Wiedziała o tym cała społeczność parafialna, która włączyła się w pomoc w ukrywaniu.
To tego typu zachowania były wyznacznikiem moralnej postawy Polaków, a nie marginalne przypadki szmalcownictwa. Problem tzw. szmalcownictwa był ostro napiętnowany i surowo karany przez państwo podziemne.
Wystawa przypomina właśnie te wstrząsające i kompletnie nieznane w USA, a także często nieznane w Polsce, historie tysięcy polskich rodzin, Ulmów, Kowalskich, rodziny Szylarów i Barów, wielu znanych i wielu bezimiennych, którzy, by ocalić swych sąsiadów, polskich Żydów, narażali życie swoich dzieci, i bardzo często przepłacali to własnym życiem.
Ofiary tych rodzin nie były daremne. Dzięki takim jak oni przeżyły dziesiątki tysięcy ludzi przeznaczonych przez okupanta na wyniszczenie. W Markowej inni gospodarze uratowali życie siedemnastu Żydom. Mimo egzekucji, której dokonano prawie na ich oczach, nie ulękli się i nie wypędzili ukrywających się u nich osób.
Ulmowie i inni gospodarze z Markowej oraz wszyscy ludzie niosący pomoc Żydom dali świadectwo temu, że człowiek w imię miłości bliźniego jest gotów poświęcić nawet własne życie i to było najważniejsze przesłanie wystawy, skierowane szczególnie do oglądających ją młodych ludzi.
