Instynkty
Ludzie, tak jak zwierzęta, korzystają z doświadczenia indywidualnego i gatunkowego. Często nie zdajemy sobie sprawy z tego, jakie siły sprawiają, że zachowujemy się właśnie tak, a nie inaczej.
Oczywiście wszyscy wiemy, co to jest instynkt samozachowawczy, wiemy jak działa u zwierząt, ale zapominamy, że działa także u ludzi. W sytuacji stresowej pojawia się duża dawka adrenaliny, która może spowodować przekroczenie naszych dotychczasowych możliwości, na przykład strach powoduje pojawienie się w naszym organizmie adrenaliny i nagle, nie wiedzieć jakim cudem, udaje nam się biec w takim tempie, o jakie nigdy byśmy się nie podejrzewali (znane są opowieści o osobach, które uciekały ze złamaną nogą). Adrenalina sprawia, że nasz organizm jest w pełnej gotowości do podjęcia dużego wysiłku, mobilizacji. To pokłosie ewolucji – tysiące lat temu musieliśmy znaleźć sposób na to, by zdobyć jedzenie, jednocześnie nie dając się samemu zjeść. Warto uświadomić sobie, że określone emocje powodują wytwarzanie adrenaliny, a ta, kumulowana i nieuwalniana, powoduje pojawienie się rozdrażnienia i agresji. Oczywiście nie każda frustracja prowadzi do wzbudzenia agresji.
Badacze z Uniwersytetu Yale sprawdzili, że: „Niewielkie frustracje dodają się do siebie, wytwarzając agresywną reakcję o większej sile, niż można byłoby normalnie oczekiwać na podstawie frustrującej sytuacji, bezpośrednio poprzedzającej tę agresję”. (Dollard i in., 1939). Co ciekawe, nie zawsze agresja jest kierowana na obiekt wywołujący frustrację – bywa przemieszczana na inny obiekt. Wiele lat temu badacze wykryli silny związek pomiędzy częstotliwością dokonywanych na amerykańskim Południu przez białych farmerów linczów na Murzynach a... ceną bawełny, z której farmerzy żyli. Im niższa cena bawełny, tym więcej było w skali rocznej linczów. W naszych dzisiejszych warunkach najlepszym przykładem na przeniesienie agresji jest sytuacja, w której np. mąż wściekły na swojego szefa, kieruje agresywne zachowanie na żonę czy dzieci albo – w lżejszej formie – zaczyna opowiadać złośliwe dowcipy dotykające żonę.
Warto wiedzieć, że nagradzanie agresji u dzieci prowadzi do jej potęgowania – uczymy je w ten sposób, że agresywne zachowania są opłacalne. Nie znaczy to jednocześnie, że za agresywne zachowanie należy dziecko ukarać również w sposób agresywny! Najlepszą metodą jest pokazanie alternatywnych, konstruktywnych zachowań. Sposobem na rozładowanie zbierających się pokładów adrenaliny jest fizyczna aktywność. Ojciec grający w piłkę z dzieckiem czy czas spędzony rodzinnie na basenie, na przejażdżce rowerowej sprawią, że podczas wysiłku fizycznego adrenalina uwolni się z naszego organizmu.
Kolejną siłą rządzącą nami jest popęd seksualny – największa siła po instynkcie samozachowawczym. Popęd seksualny można nazwać instynktem samozachowawczym gatunku. Biologicznym zadaniem każdego organizmu jest rozmnażanie się, zatem szukanie partnera czy partnerki jest czynnością zupełnie instynktowną. Kiedy w męskim towarzystwie pojawia się kobieta, panowie odruchowo wciągają brzuchy, prostują się – najpewniej żaden z nich nie robi tego świadomie. Sposób reagowania kobiet jest trochę inny, choć i one instynktownie chcą zaprezentować się z jak najlepszej strony. To wszystko wynika z roli, jaką przydzieliła nam biologia. Kobieta strzegła ogniska domowego, a mężczyzna polował i dbał o utrzymanie rodziny. Kobieta drżała na myśl, że on może nie wrócić do „jaskini” (i wszystko jedno czy dlatego, że zginął na polowaniu, czy dlatego, że odszedł do innej), bo dla niej oznaczało to problem z utrzymaniem dzieci i siebie przy życiu. W konsekwencji kobiety zdają się częściej i łatwiej wybaczać zdradę fizyczną niż emocjonalną, bo ta może doprowadzić do odejścia partnera. Mężczyźni często mawiają, że kobiety są materialistkami. Zdajmy sobie wreszcie sprawę z tego, że bardzo dobrze, że są! To one dbają o dzieci, nasze dzieci, wychowują je, to z nimi – w sytuacji rozwodu – najczęściej dzieci zostają. I w tym sensie kobieta musi być materialistką, bo na nią spada trud doprowadzenia dzieci do dorosłości, a to nie jest ani łatwe, ani lekkie.
Mężczyzna miał przekazać geny w jak największej ilości. Kobieta instynktownie rozumie, że jej interes polega na tym, żeby mężczyznę zatrzymać, mężczyzny z kolei polega na tym, żeby nie dać się zatrzymać. Oczywiście dzisiaj mnóstwo kobiet świetnie sobie radzi samotnie utrzymując dzieci, ale lęki okresu jaskiniowego zostały w nich zaszczepione i ciągle trwają. Lęki mężczyzn z tamtego czasu sprowadzają się do obawy o utrzymywanie dzieci innego mężczyzny, stąd pewnie taka trudność w wybaczeniu fizycznej zdrady. Ciągle działa instynkt.
Niektórzy z nas zamieniają popęd seksualny na pęd ku karierze, ku władzy, gonitwę za pieniędzmi (znam kobietę, która zamieniła popęd seksualny na... sprzątanie). Nasze instynkty przykrywamy nakładką intelektu, norm, zasad moralnych.
Jeśli uświadomimy sobie, że – bez względu na to czy nam się to podoba, czy nie – instynkty wpisane są w naszą naturę, to przestaniemy grać i udawać, że nas to nie dotyczy, nam nie zależy, spróbujemy natomiast poszukać odpowiedzi na pytanie, co z tym robimy.
