Rocznica odzyskania niepodległości
Ustawą Sejmu z 1937 roku 11 listopada uznano za Święto Niepodległości. Oczywiście uznanie tej daty za moment odrodzenia Polski po 123 latach niewoli miało symboliczny charakter. Polska wybijała się na niepodległość niemal przez całą jesień 1918 roku. Splot historycznych wydarzeń, fakt, iż I wojnę światową przegrywały wszystkie mocarstwa zaborcze, ułatwił ten proces.
Już 8 stycznia 1918 roku prezydent Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilson ogłosił swoją 14. punktową deklarację dotyczącą ułożenia stosunków na świecie po zakończeniu działań wojennych. W jednym z punktów stwierdzano, iż powinna powstać niepodległa Polska, dysponująca dostępem do morza. Nieco ponad dwa miesiące później, 18 marca, w Brześciu Litewskim Niemcy podpisały separatystyczny pokój z carską Rosją. Niemieckie wojska przerzucono na front zachodni, zaś w Rosji rozpoczynała się wojna domowa. Jednocześnie Austro-Węgry poniosły dotkliwe porażki na Bałkanach. Monarchia chyliła się ku upadkowi. Polska patriotyczna młodzież starła się z Ukraińcami we Lwowie.
Organizacje polskie przystępowały do działania, tworząc regionalne namiastki rządu. W Wielkopolsce utworzono Naczelną Radę Ludową. Pod przewodnictwem Wincentego Witosa w Galicji powstała Polska Komisja Likwidacyjna. 7 listopada w Lublinie utworzono Tymczasowy Rząd Ludowy z Ignacym Daszyńskim na czele.
Jednak najważniejsze wydarzenia rozegrały się w Warszawie. Władzę tutaj i w Królestwie Polskim sprawowała działająca z nadania niemieckiego Rada Regencyjna. Rada w obliczu klęski Niemiec na froncie zachodnim w dniu 7 października 1918 roku ogłosiła niepodległość Polski, a pięć dni później pozbawiła generała-gubernatora warszawskiego Hansa von Beselera naczelnego dowództwa nad Polską Siłą Zbrojną. 25 października powołano rząd Józefa Świeżyńskiego, który jako pierwszy nie starał się o akceptację władz okupacyjnych niemieckich i austro-węgierskich.
10 listopada z uwięzienia w twierdzy magdeburskiej przybył do Warszawy dowódca polskich legionów Józef Piłsudski. W mieście zapanował entuzjazm. W nocy rozbrajano niemieckie patrole.
Następnego dnia, 11 listopada w miejscowości Compiègne, 70 km od Paryża, w wagonie kolejowym będącym salonką dowódcy wojsk sprzymierzonych francuskiego marszałka Ferdynanda Focha, delegacja niemiecka podpisała warunki rozejmu, kończącego I wojnę światową. Wojna dobiegła końca, niepodległość Polski stawała się faktem.
Rozpoczął się polski bój o granice, w którym najbardziej dramatycznymi wydarzeniami były trzy powstania śląskie. Wkrótce Polsce przyszło także bronić ledwo co odzyskanej wolności w wojnie z Rosją Radziecką.
Wybitny polski historyk Paweł Zaręba nie bez racji twierdził, że I wojna światowa wybuchła dla Polski w ostatnim momencie, w czasie kiedy po długich latach niewoli i dramacie powstań wielu Polaków gotowych było wyrzec się myślenia o niepodległości. Jeszcze w chwili wybuchu wojny niewielu wierzyło w możliwość zrzucenia zaborczego jarzma. Legioniści Piłsudskiego w opinii wielu wpływowych środowisk stanowili garstkę romantyków, a nawet szaleńców, którzy przynieść mogli tylko nowe nieszczęście. Kiedy jednak pojawiła się historyczna szansa, wszystkie polskie środowiska polityczne, od narodowej demokracji po socjalistów, potrafiły działać zgodnie, w imię osiągnięcia wspólnego celu. To rzadko oglądany w historii przykład umiejętności współdziałania dla dobra wspólnego.
Ci sami ludzie, którzy jesienią 1918 roku potrafili wspólnie działać, wkrótce potem stali się zaciętymi wrogami. Spory, przede wszystkim między endecją a piłsudczykami, położyły się cieniem na całym dwudziestoleciu międzywojennym.
Tak samo, jak wiele lat później reprezentanci innego pokolenia, wspólnie dążąc do niepodległości odzyskanej w 1989 roku, szybko po osiągnięciu celu zostali politycznymi przeciwnikami. Pod tym względem w polskiej historii nic się nie zmienia.
